Palazzo Doria Pamphilj

De balzaal met originele houten vloer De kunstschatnodigt uit tot een wals.

De kunstschat

Palazzo Doria Pamphili is een pareltje. Wat zeg ik? Een bezoek aan dit 16e-eeuwse gebouw is niet minder dan een kunsthistorische achtbaan door gigantische zalen met imposante schilderijen. De bloeiperiode van het gebouw vond in de eeuw erna plaats, toen het gerenoveerd werd en kunstschat na kunstschat in het bezit kwam van de adellijke familie Doria Pamphili. Het bekendste lid ervan is waarschijnlijk Giovanni Battista Pamphili, de latere paus Innocentius X. Dit was geen paus in de vrome zin des woords: hij werd gezien als een zwak figuur en volgens sommigen was hij de ‘uitvinder’ van het fenomeen nepotisme, vriendjespolitiek.

Klinkt dit als vergane glorie? Dan vergis je je. Bij binnenkomst word je namelijk via de audioguide toegesproken door Jonathan Doria Pamphili, één van de nazaten van de familie. Hij vertelt je over de rood-gele vloer, waar hij en zijn zusje in hun jeugd overheen reden met hun nieuwe rolschaatsen, totdat oma hun een standje gaf. Vanuit sommige ramen kun je zelfs de privé-vertrekken van de nog levende familieleden kunt zien.

De Salone del Poussin zorgt voor een verpletterende entree, daar tussen de talloze werken aan de muren nauwelijks een plekje vrij is. In de zeventiende eeuw werd de schoonheid van een individueel kunstwerk namelijk op andere waarde geschat dan tegenwoordig: men hechtte meer aan een overweldigende collectie van schilderijen tezamen. Als moderne kijker ben je echter toch geneigd je aandacht naar een enkeling te verplaatsen, zoals naar een mooie van Tintoretto of een winterlandschap van Pieter Brueghel Sr.

De zalen en galerijen hebben alle mooie namen, hetzij verwijzend naar de eigen familie, hetzij naar de inrichting. Zo heb je er de Sala dei Velluti, de Fluwelen Zaal, zo genoemd naar de rijkelijk beklede wanden, en de Galleria degli Specchi, de Spiegelgalerij. In laatstgenoemde gang, waarvandaan je buiten de winkelende toeristen de Via del Corso kunt zien afstruinen, wisselen aan weerszijden spiegels marmeren beelden af. De galerij is haast overdadig versierd met goud krulwerk en een indrukwekkend plafond: hierop zien we onder andere enkele van de werken van Herakles afgebeeld. Weet je nog, de held die twaalf lastige taken tot een goed einde moest brengen. Tussendoor werd hij verliefd op het bevallige meisje Deianeira, dat hij op een van de schilderingen weet te redden uit de handen van de centaur Nessos.

De Galleria degli Specchi is de enige gang met ramen aan weerszijden en toont niet alleen een prachtig plafond, maar ook een zeer mooie collectie beelden.

Eén van de vele marmeren beelden in de Galleria degli Specchi.

Plafondschildering waarin Herakles het meisje Deianeira redt uit de handen van de centaur Nessos.

Zoals gezegd was paus Innocentius X, aan wie Palazzo Doria Pamphili zoveel te danken heeft, niet zonder meer een persoon met een christelijke moraal. Zo komt zijn ijdelheid tot uiting in de zeker vijf marmeren bustes die er in het paleis van hem te bewonderen zijn. Eén daarvan is uitzonderlijk mooi en een werk van de grote Gian Lorenzo Bernini. Als je goed kijkt, kun je zien hoe een van de knoopjes van het pauselijk gewaad half in het gaatje is blijven steken: alsof de paus net iets te vluchtig is geweest bij het aankleden. Een ander kunstwerk betreft een portret door de Spaanse schilder Velázquez: hier zien we de paus in het rood gekleed tegen een rode achtergrond op een rode stoel zitten. Het doek was zo realistisch geworden, dat toen de schilder klaar ermee klaar was en het aan de paus toonde, deze verontwaardigd zei: ‘È troppo vero…’, het is té echt.

In een ogenschijnlijk onbeduidend hoekje staat een beeld van Olimpia Maidalchini, beter bekend als Donna Olimpia. Deze vrouw was een behoorlijk pittige tante en naar het schijnt heeft zij de 27 jaar oudere Pamphilio Pamphili, de broer van Giovanni Battista Pamphili, slechts gehuwd om er zelf beter door te worden: zo pushte zij haar zwager dusdanig, dat hij het uiteindelijk tot paus schopte. Of zij een oogje op hem had of slechts op de macht die bij het pausschap kwam kijken, weten we niet. Wat wél duidelijk is, is dat zij Innocentius X zo goed in haar greep had, dat de beslissingen die tijdens zijn pontificaat genomen werden eigenlijk van haar kwamen. Vandaar dat men haar in de volksmond ook wel ‘de pausin’ noemde. Belasting heffen op bordelen om zelf een slaatje te slaan uit deze lucratieve handel, deze en soortgelijke activiteiten maakten van Donna Olimpia een echte femme fatale, zo vertelt ons Jonathan Doria Pamphili.

Van de Sala Aldobrandini, vernoemd naar de voormalige eigenaren van het palazzo, is niet al te lang geleden het dak wegens zware sneeuwval ingestort: ook dit krijgen we via de audioguide te horen. Jonathan voegt eraan toe dat het tijdelijke, betonnen dak dat zijn moeder daarna had laten aanbrengen, vooralsnog de permanente bedekking van de zaal is: het vormt een groot contrast met de bont versierde plafonds elders. Trekpleisters in deze zaal zijn enkele werken van Caravaggio, zoals de Heilige Familie. Het schilderkanon was pas 25 jaar oud toen hij deze prachtige compositie maakte waarop we Josef, Maria en het kindje Jezus zien. Op de voorgrond staat een engel die viool speelt van bladmuziek die Josef op houdt: kun je je voorstellen dat er onlangs ter plaatse een concert gegeven is op basis van deze noten? Ik zei het al: een schilderkanon. Ernaast hangt een schilderij waarop Maria Magdalena boete doet. Opvallend is haar houding, die ons sterk doet denken aan de positie van de maagd Maria op het zojuist besproken schilderij. Bovendien trekt haar gewaad de aandacht: het zwartfigurige motief ervan lijkt op de jurk van een vrouw van lichte zeden die in Caravaggio’s tijd goede zaken deed: toeval?

Als je na zo’n anderhalf uur je bezoek hebt afgerond, kun je je impressies het best laten bezinken in de tearoom van het museum, Caffè Doria. Dit stijlvolle café heeft een bekoorlijke, inwendige fontein, maar flink hoge prijzen voor wie gaat zitten; de Romeinse zakenlui, die via de straatingang vrij naar binnen en buiten lopen, nippen om die reden dan ook staand aan hun koffie. Verlaat je tot slot via deze deur het gebouw, dan kun je even verderop links een kijkje nemen in de stallen van Palazzo Doria Pamphili: hier zetelt tegenwoordig de openbare bibliotheek van Rome. Nu kun je er studenten in de hoge ruimte zien zitten lezen, met meters boven hen de gewelven waaronder ooit paarden briesten.

Palazzo Doria Pamphili, Via del Corso 305. Toegangsprijs: € 12,00. Tram 8, bus H, 40 en 64, uitstappen halte Piazza Venezia.